Ο Δημόκριτος γεννήθηκε στα Άβδηρα της Θράκης ανάμεσα στα χρόνια 470-457 π.Χ.. Καταγόταν από πλούσια οικογένεια και γι' αυτό κατάφερε να πάρει άρτια μόρφωση και να πραγματοποιήσει ένα πολύχρονο ταξίδι σε χώρες της Ασίας και της Αφρικής.
Επισκέφθηκε επίσης και την Αθήνα, όπου είχε την τύχη να συναντηθεί και να συνομιλήσει με τον Σωκράτη, χωρίς να του αποκαλύψει την ταυτότητα του. Σε γενικές γραμμές δεν έμεινε ικανοποιημένος από το ταξίδι του στην Αθήνα και δεν επιδίωξε να προβάλει καθόλου το Φιλοσοφικό και Πνευματικό του έργο. Όταν ολοκλήρωσε τα ταξίδια του μέσα και έξω από τον Ελληνικό κόσμο, γύρισε στα Άβδηρα, που βρίσκονταν τότε σε μεγάλη ακμή και δε συνταράχτηκαν ούτε από πολιτικές έριδες ούτε πλήχθηκαν από τον Πελοποννησιακό πόλεμο.
Είναι πολύ πιθανό να ίδρυσε στην πατρίδα του φιλοσοφική σχολή. Πάντως, αυτό που τονίζεται στις αρχαίες πηγές είναι πως ξόδεψε όλα τα χρήματά του ταξιδεύοντας και αντιμετώπιζε τον κίνδυνο να δικαστεί, γιατί στα Άβδηρα ίσχυε ένας νόμος ενάντια σ' όσους ξόδευαν όλη την πατρική περιουσία. Ο Δημόκριτος τότε διάβασε δημόσια το έργο του "Μέγας Διάκοσμος". Οι συμπολίτες του συγκινήθηκαν και κατανόησαν πως σπατάλησε ο Δημόκριτος την περιουσία του πατέρα του, ακούγοντας το αποτέλεσμα των πολύχρονων ερευνών του.
Ο Διογένης ο Λαέρτιος διασώζει τη βεβαίωση πως ο ανώνυμος φιλόσοφος που αναφέρεται στο διάλογο "Αντερασται" (αποδίδεται στον Πλάτωνα) είναι ο Δημόκριτος. Εκεί, σημειώνεται:
"Ην ως αληθώς εν φιλοσοφία πένταθλος τα γαρ φυσικά και τα ηθικά, αλλά και τα μαθηματικά και τους εγκυκλίους λόγους και περί τεχνών πάσαν είχεν εμπειρίαν".
Ο τίτλος "πένταθλος φιλόσοφος" δείχνει την πολυμέρεια του Δημόκριτου, το εγκυκλοπαιδικό μυαλό του. Τα έργα του ήταν 60-70, χωρισμένα σε τετραλογίες. Εμείς γνωρίζουμε μόνο τους τίτλους των έργων (μας τους διασώζει ο Διογένης ο Λαέρτιος) και κάπου τριακόσια αποσπάσματα, που περιέχονται σε κείμενα διαφόρων αρχαίων συγγραφέων.
Όπως για τη ζωή έτσι και για το θάνατό του υπάρχουν πολλές εκδοχές. Πρέπει να πέθανε ανάμεσα στο 370-360 π.Χ.. Ένα περιστατικό που συνδέεται με το θάνατό του (Διογένης Λαέρτιος, παρ. 43) είναι χαρακτηριστικό για το πώς έβλεπαν οι μεταγενέστεροι το Δημόκριτο:
"Λένε πως ήταν πολύ γερασμένος και κόντευε να πεθάνει. Τότε, η αδελφή του λυπήθηκε γιατί θα πέθαινε πάνω στη γιορτή των θεσμοφόρων και αυτή δεν θα μπορούσε να εκπληρώσει τα θρησκευτικά της καθήκοντα στη θεά. Ο Δημόκριτος, λοιπόν, της είπε να του φέρουν ζεστά ψωμιά. Του τα 'φεραν και τα κράτησε όλες τις μέρες αυτές μπροστά στη μύτη του. Όταν τέλειωσε η γιορτή, τρεις μέρες κράτησε, πέθανε".
"Τοιούτος μεν ο βίος τα' ανδρός" (Διογένης Λαέρτιος, παρ. 43).
Τα έργα του Δημόκριτου.
Όπως για τη ζωή, το ίδιο και για τα έργα του Δημόκριτου δεν είμαστε σίγουροι σχεδόν για τίποτε.
Κατά Σουίδα: "γνήσια δε αυτού βιβλία είσι δύο, ο τε Μέγας διάκοσμος και το Περί φύσεως κόσμου. Έγραψε δε και επιστολάς". Ο Διογένης ο Λέρτιος αντίθετα αναφέρει λογίες, όπως έκανε και για τα έργα του Πλάτωνα.
Αυτά που είχε υπόψη του ο Θρασύλος πρέπει να ήταν περίπου 50. Εμείς έχουμε τους τίτλους κοντά 70 έργων. Δυστυχώς δεν σώθηκε κανένα έργο του. Έχουμε μερικά μόνο αποσπάσματα που μας διασώζουν οι αρχαίοι συγγραφείς. Ο Διογένης ο Λαέρτιος, με βάση την κατάταξη του Θρασύλου, αναφέρει:
α. Ηθικά έργα:
Ι 1. Πυθαγόρης
2. Περί της του σοφού διαθέσεως
3. Περί των εν Άιδου
ΙΙ. 1. Περί ανδραγαθίας ή περί αρετής
2. Αμαλθείης κέρας
3. Περί ευθυμίης
4. Υπομνημάτων ηθικών.
β.Φυσικά έργα:
ΙΙΙ. 1. Μέγας διάκοσμος
2. Μικρός διάκοσμος
3. Κοσμογραφίη.
4. Περί των πλανητών
IV. 1. Περί φύσεως πρώτον
2. Περί ανθρώπου φύσεως δεύτερον
3. Περί νού
4. Περί αισθήσεων
V. 1. Περί χυμών
2. Περί χροών
3. Περί των διαφερόντων ρυσμών
4. Περί αμειψιρυσμιών
VI.. 1. Κρατυντήρια
2. Περί ειδώλων ή περί προνοίας
3. Περί λογικών κανών α β γ
γ. Ασύντακτα έργα:
1. Αιτίαι ουράνιαι
2. Αιτίαι αέριοι
3. Αιτίαι επίπεδοι
4. Αιτίαι περί πυρός και των εν πυρί
5. Αιτίαι περί φωνών
6. Αιτίαι περί σπερμάτων και φυτών και καρπών
7. Αιτίαι περί ζώιων α β γ
8. Αιτίαι σύμμικτοι, Περί της λίθου.
δ. Μαθηματικά έργα:
VII. 1. Περί διαφορής γνώμης ή περί ψαύσιος
κύκλου και σφαίρης
2. Περί γεωμετρίης
3. Γεωμετρικών
4. Αριθμοί
VIII. 1. Περί αλόγων γραμμών και ναστών α β
2. Εκπετάσματα
3. Μέγας ενιαυτός ή Αστρονομίη, παράπηγμα
4. Άμιλλα κλεψύδραι
IX. 1. Ουρανογραφίη
2.Γεωγραφίη
3. Πολογραφίη
4. Ακτινογραφίη
ε. Μουσικά έργα:
X. 1. Περί ρυθμών και αρμονίης
2. Περί ποιήσιος
3. Περί καλλοσύνης επέων
4. Περί ευφώνων και δυσφώνων γραμμάτων
XI. 1. Περί Ομήρου ή Ορθοεπείης και γλωσσέων
2. Περί αοιδής
3. Περί ρημάτων
4. Ονομαστικών
στ. Τεχνικά έργα:
XII. 1. Πρόγνωσις
2. Περί διαίτης ή διαιτητικόν
3. Ιατρική γνώμη
4. Αιτίαι περί ακαιριών και επικαιριών
XIII. 1. Περί γεωργίης ή Γεωμετρικόν
2. Περί Ζωγραφίης
3. Τακτικόν
4. Οπλομαχικόν
z. Υπομνήματα
1. Περί των εν Βαβυλώνι ιερών γραμμάτων
2. Περί των εν Μερόηι
3. Ωκεανού περίπλους
4. Περί ιστορίης
5. Χαλδαϊκός λόγος
6. Φρύγιος λόγος
7. Περί πυρετού και των από νόσου βησσόντων
8. Νομικά αίτια
9. Χερνικά ή προβλήματα
Ζ. Υπομνήματα
1 .Περί των εν Βαβυλώνι ιερών γραμμάτων
2. Περί των εν Μερόπι
3. Ωκεανού περίπλους
4. Περί ιστορίης
5. Χαλδαϊκός λόγος
6. Φρύγιος λόγος
7 .Περί πυρετού και των από νόσου βησσόντων
8. Νομικά αίτια
9. Χερνικά ή προβλήματα
Από την αναφορά των τίτλων και μόνο φαίνεται ο πλούτος και η πλατύτητα ενδιαφερόντων του Δημόκριτου και δικαιολογείται γιατί αποκλήθηκε «πένταθλος της φιλοσοφίας».
Ο Χέρμαν Ντιλς ,στο βιβλίο του «Τα αποσπάσματα των Προσωκρατικών», τόμος 2ος, συγκέντρωσε όλα τα αποσπάσματα που παραθέτουν αρχαίοι συγγραφείς για τη ζωή και το έργο του Δημόκριτου, καθώς και τα αποσπάσματα από έργα του ίδιου. Από τα 300 αποσπάσματα που αποδίδονται στον Αβδηρίτη σοφό τα περισσότερα είναι ηθικά. Από τους συγχρόνους του, ο Πλάτωνας όχι μόνο αποσπάσματα δεν παραθέτει, αλλά ούτε το όνομα του Δημόκριτου αναφέρει. Αντίθετα, ο Αριστοτέλης που θαυμάζει τον Αβδηρίτη σοφό άλλωστε και ο ίδιος προερχόταν από τη βόρεια Ελλάδα, τα Στάγιρα της Χαλκιδικής -παραθέτει πάμπολλα αποσπάσματα από τα έργα του Δημόκριτου, για τον οποίο σημειώνει:
«Μοιάζει να φρόντισε για όλα τα προβλήματα».
Ασχολήθηκε με όλους τους τομείς και δημιούργησε μια θεωρία για όλα τα επίπεδα της πραγματικότητας, είναι, μπορούμε να πούμε, ο πρώτος που διατύπωσε σύστημα στη φιλοσοφία.
1 (64) ΠΟΛΛΟΙ ΠΟΛΥΜΑΘΕΙΣ ΝΟΥΝ ΟΥΚ ΕΧΟΥΣΙΝ
Πολλοί πολυμαθείς δεν έχουν νου.
2 (269) ΤΟΛΜΑ ΠΡΑΞΙΟΣ ΑΡΧΗ, ΤΥΧΗ ΣΕ ΤΕΛΕΟΣ ΚΥΡΙΗ
Η τόλμη αρχίζει μια πράξη και η τύχη την ολοκληρώνει.
3 (242) ΠΛΕΟΝΕΣ ΕΞ ΑΣΚΗΣΙΟΣ ΑΓΑΘΟΙ ΓΙΝΟΝΤΑΙ Η ΑΠΟ ΦΥΣΙΟΣ
Περισσότεροι γίνονται σωστοί με την εξάσκηση και δεν είναι έτσι από τη φύση τους.
4 (83) ΑΜΑΡΤΙΗΣ ΑΙΤΙΗ Η ΑΜΑΘΙΗ ΤΟΥ ΚΡΕΣΣΟΝΟΣ
Η αμάθεια του δυνατότερου γίνεται αιτία για σφάλμα.
5 (292) ΑΛΟΓΟΙ ΤΩΝ ΑΣΥΝΕΤΩΝ ΑΙ ΕΛΠΙΔΕΣ
Οι άμυαλοι έχουν παράλογες ελπίδες.
6 (99) ΖΗΝ ΟΥΚ ΑΞΙΟΣ, ΟΤΩ, ΜΗΔΕ ΕΙΣ ΕΣΤΙ ΧΡΗΣΤΟΣ ΦΙΛΟΣ
Όποιος δεν έχει ούτε ένα καλό φίλο, δεν αξίζει να ζει.
7 (78) ΧΡΗΜΑΤΑ ΠΟΡΙΖΕΙΝ ΜΕΝ ΟΥΚ ΑΧΡΕΙΟΝ, ΕΞ ΑΔΙΚΙΗΣ ΔΕ Π4ΝΤΩΝ ΚΑΚΙΟΝ
Δεν είναι περιττό να βγάζεις χρήματα, μα πολύ κακό είναι να τα βγάζεις άδικα.
Λογική
8 (8) Είναι δύσκολο να συμπεράνεις αμέσως τι είναι το καθετί.
9 (177) Τίποτε δεν ξέρουμε κατευθείαν. γιατί η αλήθεια βρίσκεται στο βάθος.
10 (169) Μη πασχίζεις να μάθεις το καθετί, για να μη γίνεις αμαθής σε όλα.
11 (216) Η απλή σοφία αξίζει περισσότερο.
12 (105) Η ομορφιά του σώματος είναι ζωώδικη, αν δεν υπάρχει νους.
13 (42) Σπουδαίο στις συμφορές να σκέφτεσαι ό,τι πρέπει.
14 (175) Οι θεοί δίνουν στους ανθρώπους όλα τα καλά, και παλιά και τώρα. Αντίθετα, όσα κακά και βλαβερά και ανώφελα έχουμε, αυτά ούτε παλιά ούτε τώρα τα δωρίζουν οι θεοί στους ανθρώπους, αλλά οι ίδιοι οι άνθρωποι τα πλησιάζουν, γιατί είναι τυφλός ο νους τους κι είναι απερίσκεπτοι.
16 (65) Πρέπει να ασκείς το νου για πολλά, όχι την πολυμάθεια.
17 (44) Πρέπει να λες αληθινές κουβέντες, όχι πολλές.
18 (56) Τα σωστά γνωρίζουν και με ζήλο επιδιώκουν όσοι από τη φύση είναι ικανοί γι' αυτά.
19 (6) Ο άνθρωπος πρέπει να παίρνει υπόψη του τούτο τον κανόνα, ότι δεν μπορεί να πιάσει την απόλυτη αλήθεια.
20 (51) Σε πολλές περιπτώσεις ο λόγος πείθει εντονότερα απ' ό,τι το χρυσάφι.
21 (52) Χάνει τον καιρό του όποιος συμβουλεύει αυτόν που φαντάζεται πως έχει νου.
22 (53) Πολλοί αν και δε διδάχτηκαν τη λογική, ζούνε σύμφωνα με τη λογική.
23 (59) Ούτε τέχνη ούτε σοφία χτίζεται, αν δε μάθεις.
24 (69) Όλοι οι άνθρωποι το ίδιο θεωρούν ως αγαθό και αληθινό. ο καθένας όμως διαφορετικό πράγμα θεωρεί ως ευχάριστο.
25 (77) Η φήμη και ο πλούτος χωρίς σύνεση δεν είναι σίγουρα αποκτήματα.
26 (118) Ο Δημόκριτος έλεγε ότι περισσότερο ήθελε να συλλάβει μια αιτία για τα πράγματα, παρά να πάρει τη βασιλεία των Περσών.
27 (145) Λόγος σκιά έργου.
28 (67) Να μην εμπιστεύεσαι τον καθένα αλλά τους δοκιμασμένους. Το πρώτο είναι ανόητο, το δεύτερο δείχνει συνετό.
29 (247) Στο σοφό άντρα κάθε χώρα είναι ανοιχτή. πατρίδα της αγαθής ψυχής είναι ολόκληρος ο κόσμος.
30 (200) Οι ανόητοι ζουν χωρίς να χαίρονται τη ζωή.
31 (66) Σπουδαιότερο είναι να σκέφτεσαι πριν από τις πράξεις παρά να μετανιώνεις.
32 (210)Η τύχη παραθέτει πλούσιο τραπέζι, η σωφροσύνη όμως όσο αρκεί για να χορτάσουμε.
Ηθική
33 (171) Η ευδαιμονία δεν κατοικεί ούτε στα βοσκήματα ούτε στο χρυσάφι. κατοικία της θεότητας είναι η ψυχή.
34 (81) Η συνεχής αναβολή αφήνει τις πράξεις ανολοκλήρωτες.
35 (82) Απατεώνες και υποκριτές είναι όσοι λένε τα πάντα, αλλά δεν πράττουν τίποτε.
36 (68) Ο δοκιμασμένος και ο άπειρος άντρας κρίνεται όχι μόνο από όσα κάνει, μα και από όσα θέλει να κάνει.
37 (86) Είναι πλεονεξία να λες το καθετί, και τίποτε να μη θέλεις να ακούς.
38 (79) Είναι φοβερό να μιμείσαι τους κακούς και να μη θέλεις τους καλούς.
39 (62) Αγαθό είναι όχι να μην αδικείς, αλλά κι ούτε να το θέλεις.
40 (41) Να αποφεύγεις τα σφάλματα, όχι επειδή φοβάσαι την τιμωρία, αλλά γιατί έτσι οφείλεις.
41 (38) Ωραίο είναι να εμποδίζεις αυτόν που αδικεί. αν δεν μπορείς, τουλάχιστον μην αδικείς μαζί του.
42 (39) 'Η να είσαι αγαθός ή να μιμείσαι τον αγαθό.
43 (244) Και μόνος όταν είσαι μήτε να λες μήτε να κάνεις κάτι τιποτένιο. μάθε να ντρέπεσαι πιότερο τον εαυτό σου παρά τους άλλους.
44 (73) Ο δίκαιος έρωτας απλά ποθεί το καλό.
45 (45) Ο άδικος είναι πιο δυστυχισμένος από τον αδικημένο.
46 (217) Οι θεοί αγαπούν μονάχα όσους εχθρεύονται την αδικία.
47 (84) Πρέπει πρώτα να ντρέπεται τον εαυτό του όποιος πράττει άσχημα.
48 (96) Αξίζει να ευγνωμονείς όχι αυτόν που αποβλέπει στην ανταμοιβή, αλλ' αυτόν που συνειδητά αποφάσισε να κάνει το καλό.
49 (214) Αντρείος είναι όχι μόνο όποιος νικά τους εχθρούς, αλλά και τις ηδονές. Μερικοί κυβερνούν πόλεις, μα είναι δούλοι στις γυναίκες.
50 (239) Τους όρκους που δίνουν οι κακοί ενώ βρίσκονται σε ανάγκη, τους καταπατούν όταν ξεφύγουν τον κίνδυνο.
51 (37)Όποιος προτιμά τα αγαθά της ψυχής, προτιμά αυτά που ταιριάζουν περισσότερο στη θεότητα. Όποιος προτιμά τα αγαθά του σώματος, προτιμά τα ανθρώπινα.
52 (194) Η μεγάλη ευχαρίστηση δημιουργείται όταν βλέπεις τα ωραία έργα.
53 (196) Όταν ξεχνάς τις κακίες σου γίνεσαι θρασύς.
54 (207) Πρέπει να διαλέγεις όχι κάθε ηδονή, μα αυτήν που οδηγεί στο καλό.
55 (188) Η ευχαρίστηση και η δυσαρέσκεια είναι στα σύνορα που χωρίζουν τα ωφέλιμα από τα βλαβερά.
56 (48) Όταν ο κακός κατηγορεί, ο αγαθός σιωπά.
57 (174) Ο αγαθός οδηγείται σε έργα δίκαια και νόμιμα, και χαίρεται ξυπνητός και στον ύπνο του, και έχει δύναμη και ζει χωρίς σκοτούρες. Όποιος όμως δε λογαριάζει το δίκιο και δεν πράττει όσα πρέπει, στενοχωριέται όταν τα βάλει στο μυαλό του, φοβάται και κακίζει τον εαυτό του.
58 (212) Όταν κοιμάσαι τη μέρα, αυτό σημαίνει ή πως έχεις σωματικές ενοχλήσεις ή ψυχικές ανησυχίες ή τεμπελιά ή αμορφωσιά.
59 (195) Είδωλα καλοντυμένα και στολισμένα όμορφα στο μάτι, εξόν χωρίς καρδιά.
60 (184) Η συνεχής συναναστροφή με κακούς μεγαλώνει την έφεση στο κακό.
61 (119) Οι άνθρωποι έπλασαν το είδωλο της τύχης, για να δικαιολογούν τη δική τους αβουλία. Γιατί σπάνια η τύχη αντιμάχεται τη φρόνηση. Στη ζωή τα περισσότερα τα κατευθύνει η συνετή διορατικότητα.
62 (94) Μικρή ευγνωμοσύνη με τον καιρό τρανεύει σ' όποιον τη δέχτηκε.
63 (91) Να μην υποπτεύεσαι τον καθένα, αλλά να είσαι διακριτικός και σταθερός.
64 (71) Άκαιρες ηδονές γεννούν αηδία.
65 (57) Στα ζώα αρχοντιά είναι η δύναμη στο σώμα τους, ενώ στον άνθρωπο ο ηθικός χαρακτήρας.
66 (46) Είναι μεγαλοψυχία να αντιμετωπίζεις με πραότητα κάποιο σφάλμα.
67 (43) Η μετάνοια για αισχρά πράγματα σώζει τη ζωή.
68(61) Όσοι έχουν κατασταλαγμένο χαρακτήρα, αυτοί έχουν και αρμονική ζωή.
69 (74) Να μη δέχεσαι κάτι ευχάριστο, αν δεν ωφελεί.
70 (80) Είναι άσχημο να ασχολείσαι με τα ξένα και να αγνοείς τα δικά σου.
71 (102) Η ισότητα στο καθετί είναι ωραίο. Η υπερβολή και η έλλειψη δε γίνονται αποδεκτά.
72 (151) Το συνηθισμένο ψάρι δεν έχει αγκάθια.
Κοινωνία
73 (124) Οι άνθρωποι θα γίνουν ένας και ο άνθρωπος θα είναι όλοι.
74 (47) Είναι φυσικό να υποχωρείς στο νόμο, στον άρχοντα και στο σοφότερο.
75 (157) Να διδάσκουμε την πολιτική τέχνη-πολύ σπουδαία-και να επιδιώκουμε τους κόπους. Έτσι, οι άνθρωποι κατορθώνουν τα μεγάλα και λαμπρά έργα.
76 (248) Ο νόμος θέλει να ευεργετεί την ανθρώπινη ζωή, το μπορεί όμως όταν κι οι άνθρωποι θέλουν να ευτυχούν. Γιατί ο νόμος δείχνει τη δύναμή του σ' όποιον του υποτάσσεται.
77 (251) Η φτώχια στη δημοκρατία είναι τόσο προτιμότερη από την ευτυχία στην τυραννία, όσο η ελευθερία είναι προτιμότερη από τη δουλεία.
78 (249) Μια εμφύλια επανάσταση είναι κακό και για τις δύο μερίδες. όμοια καταστρέφονται και νικητές και νικημένοι.
79 (267) Η αρχηγία από τη φύση ανήκει στον ανώτερο.
80 (49) Είναι σκληρό να εξουσιάζει ο χειρότερος.
81 (75) Καλύτερα να εξουσιάζεις τους ανόητους παρά να εξουσιάζουν οι ανόητοι.
82 (230) Ζωή χωρίς γιορτές, δρόμος μακρύς χωρίς ξενοδοχείο.
Κοινωνικές σχέσεις
83 (226) Η ειλικρίνεια στο λόγο είναι δείγμα ελευθερίας, είναι όμως επικίνδυνο να διακρίνεις την κατάλληλη στιγμή.
84 (245) Οι νόμοι δε θα απαγόρευαν να ζει ο καθένας αυτεξούσια, αρκεί να μην εκμεταλλευόταν ο ένας τον άλλο. γιατί ο φθόνος προετοιμάζει την επανάσταση.
85 (103) Όποιος δεν αγαπά κανέναν, κανένας δεν τον αγαπά.
86 (98) Η φιλία ενός συνετού είναι δυνατότερη απ' όλων των ανόητων η φιλία.
87 (106) Είναι εύκολο να βρεις φίλο στην ευτυχία, όταν όμως δυστυχείς είναι το πιο δύσκολο απ' όλα.
88 (107) Φίλοι δεν είναι όλοι οι συγγενείς, αλλά όσοι συμφωνούν για το ωφέλιμο.
89 (186) Η συμφωνία στις ιδέες δημιουργεί τη φιλία.
90 (97) Πολλοί που νομίζουν πως είναι φίλοι, δεν είναι. Άλλοι, που δεν το νομίζουν, είναι.
91 (90) Η εχθρότητα ανάμεσα σε συγγενείς είναι πολύ σκληρότερη απ' την εχθρότητα ανάμεσα σε ξένους.
92 (101) Πολλοί αποφεύγουν τους φίλους, όταν πέσουν απ' τον πλούτο στη φτώχια.
Οικογένεια -Παιδεία
93 (180) Η μόρφωση είναι στολίδι στους ευτυχισμένους και καταφύγιο στους άτυχους.
94 (208) Η σωφροσύνη του πατέρα είναι η σπουδαιότερη υποθήκη για τα τέκνα.
95 (178) Το χειρότερο απ' όλα είναι να μεγαλώνει η νεότητα με μεγάλη άνεση. γιατί η άνεση γεννά τούτες τις ευχαριστήσεις που φέρνουν την κακία.
96 (76) Στα νήπια δάσκαλος γίνεται όχι ο λόγος, αλλά τι συμβαίνει γύρω τους.
97 (70) Παιδί, όχι άντρα δείχνει η αμέτρητη επιθυμία.
98 (274) Τα λίγα λόγια είναι στολίδι της γυναίκας. ωραίο όμως και το στολίδι τούτο να' ναι απλό.
99 (222) Η συγκέντρωση πολλών χρημάτων για τα παιδιά είναι πρόφαση, για να καλύπτει το φιλάργυρο χαρακτήρα του ο γονιός.
100 (183) Μερικές φορές οι νέοι έχουν σύνεση και οι γέροι ανοησία. ο χρόνος δε διδάσκει τη σκέψη, αλλά η έγκαιρη ανατροφή και η φύση.
101 (240) Οι θεληματικοί κόποι σε προετοιμάζουν να υπομένεις και τους ανεπιθύμητους ευκολότερα.
102 (172) Απ' ό,τι βγαίνει το καλό, βγαίνει και το κακό, μακάρι όμως να είμαστε μακριά από το κακό. Το βαθύ νερό σε πολλά χρησιμεύει, είναι όμως και κακό, γιατί κρύβει τον κίνδυνο να πνιγείς. Εφευρέθηκε λοιπόν κάποιο μηχάνημα, να διδάσκεσαι το κολύμπι.
Χρήματα
103 (40) Οι άνθρωποι ευδαιμονούν με τις πολλές και σωστές σκέψεις, όχι με τα σώματα και τα χρήματα.
104 (284) Αν δεν ποθείς πολλά, πολλά θα σου φαίνονται τα λίγα, γιατί και μικρή όρεξη ακόμη δημιουργεί φτώχια δυνατή όσο κι ο πλούτος.
105 (286) Ευτυχισμένος όποιος ικανοποιείται με μετρημένα πράγματα, δυστυχισμένος όποιος στενοχωριέται για πολλά.
106 (72) Οι έντονες επιθυμίες για κάτι τυφλώνουν την ψυχή και δε βλέπει τίποτε άλλο.
107 (50) Όποιος υποκύπτει μπροστά στα χρήματα δεν μπορεί να είναι δίκαιος.
108 (219) Ο πόθος χρημάτων, αν δεν τον σταματά η απληστία, είναι χειρότερος από την έσχατη φτώχια πολλών, οι μεγάλοι πόθοι γεννούν μεγάλη φτώχια.
109 (218) Πλούτος που αποχτήθηκε από κακή εργασία δείχνει ολοφάνερη τη ντροπή.
110 (231) Καλόγνωμος όποιος δε λυπάται για όσα δεν κατέχει, αλλά χαίρεται για όσα έχει.
111 (221) Ελπίζοντας κακό κέρδος αρχίζεις να ζημιώνεις.
112 (220) Τα κακά κέρδη ζημιώνουν την αρετή.
Γενικά
113 (160) Ο Δημόκριτος έλεγε ότι το να ζεις χωρίς φρόνηση, σύνεση και ηθική: δεν είναι κακή ζωή, αλλά ένας μακροχρόνιος θάνατος.
114 (185) Δυνατότερες είναι οι ελπίδες των μορφωμένων παρά ο πλούτος των αμαθών.
115 (58) Οι λογικοί έχουν πραγματοποιήσιμες ελπίδες, ενώ οι ελπίδες των ανόητων είναι απραγματοποίητες.
116 (66) Να επιδιώκεις έργα και πράξεις αρετής, όχι λόγια.
117 (54) Οι ανόητοι βάζουν μυαλό σαν δυστυχήσουν.
118 (530) Πολλοί πράττουν τα χειρότερα μα λένε τα καλύτερα.
119 (113) Όσοι επαινούν υιούς ανόητους πολύ τους βλάπτουν.
120 (114) Καλύτερα άλλος να σ' επαινεί παρά να επαινείσαι μόνος σου.
121 (60) Σπουδαιότερο να κρίνεις τα δικά σου σφάλματα παρά τα ξένα.
122 (241) Ο συνεχής κόπος γίνεται ελαφρότερος με τη συνήθεια.
123 (203) Οι άνθρωποι την ώρα που αποφεύγουν το θάνατο τον επιδιώκουν.
(Τα κείμενα είναι από το βιβλίο του καθηγητή Θανάση Μουσόπουλου "ΑΒΔΗΡΑ, ΓΗ ΤΟΥ ΚΑΛΛΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΤΟΧΑΣΜΟΥ" τον οποίον και ευχαριστούμε)
